Dlaczego zajęłyśmy się monitorowaniem pracy sądów w sprawach związanych z przemocą wobec kobiet?
Centrum Praw Kobiet od ponad 20 lat zwraca uwagę na wpływ stereotypów i uprzedzeń związanych z płcią na postępowanie i orzecznictwo sądów w sprawach o przemoc wobec kobiet i zabójstwa popełniane na tle przemocy w rodzinie. Wielokrotnie zauważyłyśmy, że kobiety obwiniane są nie tylko o przyczynianie się do przemocy, jakiej doznały, ale również m.in. o nieumiejętność przewidzenia i uniknięcia sytuacji, w których może dojść do przemocy. Sądy łagodnie traktują sprawców przemocy, a surowo i niesprawiedliwe ich ofiary, nierzadko obwiniając je o przemoc, jakiej doznały.
Analiza uzasadnień wyroków w sprawach o zabójstwa popełnione na tle przemocy w rodzinie wykazuje, że standardy zachowania, będące podstawą wymiaru kary, są zgoła odmienne dla kobiet i mężczyzn. To, co u kobiet jest naganne, u mężczyzn jest tolerowane lub usprawiedliwiane. Mężczyźnie wolno być pod wpływem alkoholu, przejawiać agresję, zdradzać żonę i nie łożyć na utrzymanie rodziny, podczas gdy kobieta musi być nienaganną matką i żoną, której nie przystoi używanie siły, nawet obronie własnej.
Sądy surowo oceniają prowadzenie się pokrzywdzonych kobiet. Nietrzeźwość ofiary jest często uznawana za okoliczność łagodzącą odpowiedzialność sprawcy. Kobieta, która się broni lub spożywa alkohol, narusza stereotyp „porządnej żony i matki” i jest traktowana jak osoba zdemoralizowana. Samoobronę podejmowaną przez ofiary traktuje się jak przemoc wzajemną, choć regułą w związkach intymnych kobiet i mężczyzn jest dysproporcja sił, a ocena odpowiedzialności w każdym przypadku powinna się zacząć od ustalenia, kto jest dominującym agresorem, a kto ofiarą, która się broni.
W sprawach o przemoc wobec kobiet i przemoc w rodzinie, jeśli już dojdzie do skazania, (ok. 80 do 90% spraw jest umarzanych), zapadają na ogół wyroki w zawieszeniu lub w granicach dolnego zagrożenia. W trakcie postępowania kobietom i ich dzieciom nie zapewnia się bezpieczeństwa. Prokuratorzy i sędziowie rzadko sięgają po środki, które pozwoliłyby odizolować sprawcę od ofiary, a wyrok najczęściej niewiele zmienia w życiu maltretowanej kobiety i jej dzieci. Większość nadal mieszka z oprawcą pod jednym dachem. Wiele kobiet traci życie z powodu przemocy w rodzinie i nawet wtedy zapadają skandalicznie niskie wyroki.
Co zaś do kobiet, które broniąc się, zabiły swojego oprawcę, są one oceniane bardzo surowo. Prokuratorzy i sędziowie nie dostrzegają, że w większości wypadków działają one w szeroko rozumianej obronie własnej. W argumentacji sądów nie pojawia się także, tak widoczny w wypadku zamordowanych kobiet, wątek przyczynienia się ofiary do zabójstwa. Te same okoliczności towarzyszące popełnieniu zabójstwa przez kobiety i mężczyzn oraz zachowania przed i po jego popełnieniu są różnie interpretowane w zależności od płci sprawcy.
W ostatnich latach odnotowałyśmy wprawdzie pewną poprawę w postępowaniu sądów, jednak nadal wielu sędziów kieruje się stereotypami i uprzedzeniami w stosunku do pokrzywdzonych kobiet i orzeka rażąco niskie wyroki na sprawców przemocy.
Kolejne doniesienia wciąż istnieje potrzeba przeprowadzenia szczegółowego badania na temat roli, jaką odgrywają uprzedzenia i stereotypy w sprawach o przemoc wobec kobiet, opracowałyśmy projekt takiego badania i realizujemy je w sądach kilkunastu miast na Mazowszu. Dlatego też zdecydowałyśmy się połączyć obserwację pracy sądu i innych uczestników postępowania z udzielaniem pomocy pokrzywdzonym przemocą kobietom, często osamotnionym, pogrążonym w depresji i niezdolnym do radzenia sobie w nowej dla większości sytuacji rozprawy sądowej.
Omówienie projektu
Głównym celem naszego projektu jest znaczące ograniczenie wpływu stereotypów i uprzedzeń dotyczących ról płciowych w praktyce stosowania prawa w sprawach o przemoc i zabójstwa na tle przemocy w rodzinie oraz wsparcie kobiet w trakcie procesu sądowego.
Realizujemy go poprzez monitorowanie tego typu spraw przez przeszkolone klientki i wolontariuszki CPK oraz nagłaśnianie złych i dobrych praktyk w publikowanych co jakiś czas komunikatach. Wyniki monitoringu i związane z nimi zalecenia przedstawimy także specjalistom, mediom i szerokiej publiczności podczas konferencji prezentującej raport końcowy i w samym raporcie.
Naszym celem jest również udzielanie wsparcie pokrzywdzonym kobietom, uczestniczącym w postępowaniu przed sądem. W wybranych sprawach zapewniamy im asystę w sądzie.
Jak już wspomniałyśmy, projekt realizowany jest na Mazowszu. Uczestniczy w nim kilkadziesiąt wolontariuszek i kilku wolontariuszy, którzy monitorują przebieg rozpraw i wspierają pokrzywdzone przemocą kobiety. Obserwacja praca sądów prowadzona jest przede wszystkim pod kątem naruszeń zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn.
Na podstawie zebranych w sądach danych dokonamy pogłębionej diagnozy stosowanych przez sędziów praktyk dyskryminacyjnych wynikających z wyznawanych przez nich stereotypów i uprzedzeń wobec kobiet, które naruszają tradycyjny wizerunek dobrej, czyli posłusznej żony, broniąc się przed przemocą lub wręcz walcząc o życie swoje i swoich dzieci.
W Polsce takich badań nie prowadziła dotąd żadna instytucja rządowa ani organizacja pozarządowa. CPK ma doświadczenie w realizacji podobnych projektów i w przeszłości wydało raporty na podobne tematy; ostatni z nich związany był z badaniem orzeczeń sądowych w sprawach o zabójstwa na tle przemocy w rodzinie.